(‘Panem et Circenses’)
Op zondag 25 augustus organiseerde de Stichting Tempel van Empel voor de 3e keer een historische dag. Thema van deze dag: ‘Brood en Spelen’.
Op het terrein langs de Meerwijkweg (parallel aan de A2) in Empel verrees wederom een Romeins kampement, opgebouwd door Het Tiende Legioen Gemina. Behalve legerexercities bevatte deze editie ook een schietbaan met demonstraties van een ballista (‘Scorpio’-pijlgeschut).
De tempel van Empel werd deels gereconstrueerd op ware grootte. Ter ere van de godheid Hercules Magusanus hebben er, voor de eerste keer in Noord-Brabant, gladiatorengevechten plaatsgevonden. In een soort arena demonstreerden verschillende gladiatoren hun gevechtstechnieken. Op het terrein waren ook informatie-stands van Museum Halder uit Sint-Michielsgestel, afdeling Erfgoed ’s-Hertogenbosch. Het Hertoggemaal te Gewande was deze keer verhinderd. Uniek en voor de eerste keer getoond aan het publiek, was de tentoonstelling van originele vondsten van de tempel en godheid Hercules Magusanus. Voor de jeugd waren er verschillende activiteiten, waaronder Romeinse munten zoeken met detectors en zelf verven van schildjes. Verkoopstands met o.a. archeologische voorwerpen waren er voor de geïnteresseerden/verzamelaars. Horeca (De lachende Vis) was aanwezig met een eigen paviljoen. Het evenement was gratis te bezoeken. Openingstijden: 12.00-17.00u.
Tiende Legioen Gemina (LEG X GEM)
Dit Tiende Legioen Gemina (‘Het Dubbele’) was een van de oudste Romeinse legioenen. Het kreeg grote naamsbekendheid tijdens de Gallische oorlog (58 – 51 v.C.) en Julius Caesar beschreef dit legioen zelfs als zijn trouwste legioen. Symbool van dit legioen is de stier en zou zodoende verwijzen naar de Romeinse generaal. Het Tiende legioen wordt ook genoemd door de Romeinse geschiedschrijver Tacitus bij het neerslaan van de Bataafse Opstand in 69/70 n.C. Tussen 71 en 103 n.C. was het gestationeerd te Nijmegen.
In deze periode bouwde het legioen verschillende stenen gebouwen waaronder de Tempel van Empel. Romeinse dakpannen, gevonden bij de resten van de Tempel van Empel, laten stempelafdrukken zien met de letters –LEG X G-. Er zijn zelfs Romeinse munten met vermelding van het Tiende Legioen. Na de 3e eeuw n.C. horen we niets meer van dit legioen. Niet veel later zou het Romeinse rijk ineenstorten.
Dakpan met instempeling van het 10e legioen -LEG X (G)- gestationeerd te Nijmegen
Sestertius met instempeling -L X- (LEG X Gemina)
Postumus (259-268 n.C.) / Hercules Magusanus
Tempel van Empel
Oorspronkelijk was dit een Bataafs heiligdom waar zeer waarschijnlijk de inheemse oppergod Magusanus werd vereerd. Oorspronkelijk van hout werd de tempel later in steen herbouwd door het Tiende Legioen Gemina (1e eeuw n.C.) De Romeinen assimileerden de godheid binnen hun godsdienst en gaven hem de naam ‘Hercules Magusanus’. Vanwege de vele offergaven in verschillende putten op het tempelterrein en de dichtbijgelegen Maas is het vermoeden dat dit een belangrijke tempel moet zijn geweest, waarschijnlijk bij de Bataafse adel. Ter afsluiting van 25 jaar dienstplicht in het Romeinse leger offerden veel Bataafse veteranen, delen van hun wapenuitrustingen of deden gelddonaties aan de priesters van Hercules Magusanus. Honderden (militaire) vondsten (o.a. Romeinse munten) op het tempelterrein bevestigen dit verhaal.
Rond het jaar 270 n.C. werd de tempel verwoest, waarschijnlijk bij invallen door Germaanse stammen. Brokstukken van de tempel zijn later verwerkt in een Castellum bij Maren-Kessel. Het Noordbrabants museum bezit een Herculesbeeldje en delen van de tempel.
Architraaf Tempel van Empel
Gladiatoren
Ons woord ‘gladiator’ stamt van het Latijnse woord: ‘gladius’, een kort steekzwaard. Gladiatoren werden gezien als volksvermaak (‘Spelen’) waarbij bloed moest vloeien in tweemans gevechten. Gladiatoren bestaan uit meerdere type vechtersbazen waaronder de zgn. Retiarius (‘netvechter’) en Murmillo (‘zeevis’)
Oorspronkelijk werden gladiatoren bij begrafenissen ingezet waarbij het vergoten bloed moest dienen als symboliek voor het overlijden van een belangrijke persoon. De eerste afbeeldingen van gladiatorengevechten zijn afgebeeld op fresco’s in graven te Paestum (Italië).
Vanaf 264 v.C. worden ze in de Romeinse geschiedschrijving genoemd. Onder keizer Augustus worden gladiatoren voor het eerst ingezet als openbare spelen (‘Circenses’) De gevechten vonden plaats in arena’s. Het Colosseum te Rome is de grootste arena uit de Romeinse geschiedenis. Tijdens de opening van dit gebouw werd er 100 dagen feestgevierd waarbij 4000 gladiatoren sneuvelden. Keizer Constantijn de Grote verbood dit vermaak in 325 n.C., waarschijnlijk vanuit een vorm van vroegchristelijk gedachtengoed om onnodig bloedvergieten tegen te gaan. Sommige succesvolle gladiatoren werden als sporthelden vereerd en vergaarden enorme rijkdommen en sommigen stichtten zelfs eigen gladiatorenscholen. Recente studies vermelden zelfs deelnames door vrouwelijke gladiatoren (uit Brittannië).
Thracian Samniet Retarius